10. Sınıf Biyoloji Özet
Hücre Bölünmeleri
Canlı organizmalar büyür, gelişir ve çoğalır. Bu süreçlerin gerçekleşebilmesi için hücrelerin bölünmesi gerekir. Hücre bölünmesi, bir hücrenin iki veya daha fazla hücreye ayrılmasıdır. Hücre bölünmesi sayesinde, canlı organizmalar kendileriyle aynı yapı ve özellikte yeni bireyler oluşturabilirler.
Hücre bölünmesi iki temel tipte incelenir:
- Mitoz bölünme: Eş hücreli canlıların ve çok hücreli canlıların bazı hücrelerinin bölünme şeklidir. Mitoz bölünme sonucunda, ana hücredeki kromozom sayısı ve DNA miktarı değişmeden iki yeni hücre oluşur.
- Mayoz bölünme: Çok hücreli canlıların üreme hücrelerinin (gamet) oluşması için gerçekleşen bölünme şeklidir. Mayoz bölünme sonucunda, ana hücredeki kromozom sayısı yarıya inerek, iki yeni hücre oluşur.
Mitoz Bölünme
Mitoz bölünme, dört aşamadan oluşur:
- Profaz: Bu aşamada, hücrenin çekirdeği ve sitoplazması hazırlık aşamasındadır. Kromozomlar spiralleşerek belirginleşir ve sentrozomlar zıt kutuplara doğru hareket eder.
- Metafaz: Bu aşamada, kromozomlar iğ ipliklerine tutunarak hücrenin ekvator düzleminde dizilir.
- Anafaz: Bu aşamada, iğ iplikleri kısalarak kromozomları zıt kutuplara doğru çeker.
- Telofaz: Bu aşamada, kromozomlar çözülerek çekirdekçik ve çekirdek zarı oluşur. Sitoplazma bölünerek iki yeni hücre oluşur.
Mayoz Bölünme
Mayoz bölünme, iki aşamadan oluşur:
- Mayoz I: Bu aşamada, ana hücrenin kromozom sayısı yarıya iner. Ana hücredeki kromozomlar eşleşerek sinapsis oluşturur ve gen alışverişi gerçekleşir. Bu aşamada, iki yeni hücre oluşur.
- Mayoz II: Bu aşamada, mayoz I’de oluşan hücrelerin kromozomları bölünerek, dört yeni hücre oluşur. Bu aşamada, oluşan hücreler gametlerdir.
Üreme Çeşitleri
Canlı organizmalar, üreme şekillerine göre iki ana gruba ayrılır:
- Eşeysiz üreme: Bir tek bireyden yeni bireyler oluşturma şeklidir. Eşeysiz üreme, canlı organizmaları hızlı bir şekilde çoğaltma avantajına sahiptir.
- Eşeyli üreme: İki bireyin birleşmesi ile yeni bireyler oluşturma şeklidir. Eşeyli üreme, canlı organizmaları çevre koşullarına daha uyumlu bireyler oluşturma avantajına sahiptir.
Eşeysiz Üreme
Eşeysiz üreme, iki ana tipe ayrılır:
- Bölünmeyle üreme: Bir hücrenin iki veya daha fazla hücreye bölünmesi ile yeni bireyler oluşmasıdır. Bölünmeyle üreme, tek hücreli canlılar ve bazı çok hücreli canlılar tarafından gerçekleştirilir.
- Çoğaltma organları ile üreme: Bazı çok hücreli canlılarda, özelleşmiş organlar tarafından yeni bireyler oluşturulmasıdır. Çoğaltma organları ile üreme, sporlanma, tomurcuklanma, rizoma, stolon ve vejetatif üreme gibi farklı şekillerde gerçekleşebilir.
Eşeyli Üreme
Eşeyli üreme, iki ana tipe ayrılır:
- Döllenmeyle üreme: Eşey hücrelerinin (gametlerin) birleşmesi ile yeni bireyler oluşmasıdır. Döllenmeyle üreme, hayvanlar ve bitkiler tarafından gerçekleştirilir.
- İndirgen bölünmeyle üreme: Eşey hücrelerinin oluşması için gerçekleşen mayoz bölünmedir. İndirgen bölünmeyle üreme, hayvanlar ve bitkiler tarafından gerçekleştirilir.
Kalıtım
Kalıtım, anne ve babadan gelen özelliklerin yavrulara aktarılmasıdır. Kalıtım, canlıların özelliklerinin nesiller boyunca devam etmesini sağlar.
Kalıtım ile İlgili Kavramlar
Kalıtım ile ilgili önemli kavramlar şunlardır:
- Gen: Kalıtsal bilgiyi taşıyan yapı birimidir.
- **Geno