10. Sınıf Coğrafya Özet
Dünya’nın Tektonik Oluşumu
Dünya, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce, bir gaz ve toz bulutunun çökmesiyle oluşmuştur. Bu çökme sonucunda, Dünya’nın iç kısmında, manto ve çekirdek adı verilen iki katman oluşmuştur. Manto, Dünya’nın dış katmanıdır ve silisyum, magnezyum, demir ve alüminyum gibi elementlerden oluşmaktadır. Çekirdek ise, Dünya’nın en iç katmanıdır ve demir, nikel ve bazı hafif elementlerden oluşmaktadır.
Dünya’nın iç katmanları, sürekli olarak hareket halindedir. Bu harekete tektonik hareketler adı verilir. Tektonik hareketler, Dünya’nın yer şekillerinin oluşumunda önemli bir rol oynamaktadır.
Jeolojik Zamanlar
Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar geçen süre, jeolojik zaman olarak adlandırılır. Jeolojik zaman, milyonlarca yıla denk gelen uzun bir süredir. Jeolojik zaman, daha kısa süreli dönemlere ayrılmıştır. Bu dönemlere jeolojik zamanlar adı verilir.
Jeolojik zamanlar, Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar geçen süreyi, oluşum ve gelişim aşamalarına göre sınıflandırmaktadır. Jeolojik zamanlar, şu şekilde sıralanabilir:
- Prekambrian Dönem (4,5 milyar yıl – 542 milyon yıl)
- Paleozoik Dönem (542 milyon yıl – 251 milyon yıl)
- Mesozoik Dönem (251 milyon yıl – 66 milyon yıl)
- Senozoik Dönem (66 milyon yıl – günümüz)
İç Kuvvetler
Dünya’nın iç katmanlarının hareketine bağlı olarak ortaya çıkan kuvvetlere iç kuvvetler adı verilir. İç kuvvetler, Dünya’nın yer şekillerinin oluşumunda önemli bir rol oynamaktadır.
İç kuvvetler, şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Orojenez: Dünya’nın iç katmanlarının hareketine bağlı olarak, yer kabuğunda yükselmeler ve çökmeler meydana gelir. Bu yükselmelere ve çökmelere orojenez adı verilir. Orojenez, dağların oluşumunu sağlar.
[Image of Orojenez] - Epirojenez: Dünya’nın iç katmanlarının hareketine bağlı olarak, yer kabuğunun geniş alanlarda yükselmesi veya alçalması meydana gelir. Bu yükselmelere veya alçalmalara epirojenez adı verilir. Epirojenez, platoların ve ovaların oluşumunu sağlar.
[Image of Epirojenez] - Volkanizma: Dünya’nın iç katmanlarından, yer kabuğuna magmanın çıkmasına volkanizma adı verilir. Volkanizma, dağların ve ovaların oluşumuna katkıda bulunur.
[Image of Volkanizma] - Deprem: Yer kabuğunun ani ve şiddetli sarsıntılarına deprem adı verilir. Depremler, yer şekillerinin oluşumuna ve değişimine neden olabilir.
[Image of Deprem]
Kayaçlar
Kayaçlar, Dünya’nın kabuğunu oluşturan katı maddelerdir. Kayaçlar, oluşumlarına göre üç gruba ayrılır:
- İnorganik Kayaçlar: Doğal süreçler sonucunda oluşan kayaçların genel adıdır. İnorganik kayaçlar, şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Püskürük Kayaçlar: Magmanın yer kabuğuna çıkması ve soğuması sonucunda oluşan kayaçlardır.
- Tortul Kayaçlar: Yer kabuğundaki kayaçların ayrışması ve parçalanması sonucunda oluşan kayaçlardır.
- Metamorfik Kayaçlar: Tortul veya püskürük kayaçların, yüksek sıcaklık ve basınç altında değişime uğraması sonucunda oluşan kayaçlardır.
Topoğrafya
Dünya yüzeyinin şekillerine topoğrafya adı verilir. Topoğrafya, yer şekillerinin oluşturduğu desendir. Topoğrafya, Dünya’nın iklimi, bitki örtüsü, nüfus ve yerleşme gibi unsurları üzerinde etkilidir.
Topoğrafya, şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Düzlükler: Deniz seviyesine yakın olan ve eğimi az olan araziler düzlüklerdir. Düzlükler, ova ve plato olarak iki gruba ayrılır.
- Ova: Deniz seviyesine yakın olan ve eğimi az olan, geniş araziler ovalardır. Ovalar, genellikle verimli topraklara sahiptir.
- Plato: Deniz seviyesinden yüksekte olan ve eğimi az