9. Sınıf Biyoloji: Canlıların Ortak Özellikleri
Canlılar, çevrelerinde bulunan maddelerden yararlanarak yaşamlarını sürdüren ve üreyen varlıklardır. Canlılar, sahip oldukları ortak özelliklere göre gruplandırılır. Bu ortak özellikler, canlıların yaşamlarını sürdürmeleri için gerekli olan temel yapı ve işlevleri kapsar.
Canlıların Ortak Özellikleri
Canlıların ortak özellikleri şunlardır:
- Hücresel yapı: Canlıların temel yapı ve görev birimi hücredir. Hücre, canlıların yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştiren en küçük ve en basit birimidir.
- Beslenme: Canlılar, yaşamları için gerekli olan enerjiyi ve yapı taşlarını elde etmek için beslenmek zorundadır. Canlılar, beslenme şekillerine göre ototrof (kendi besinini üreten) ve heterotrof (kendi besinini üretemeyen) olmak üzere iki gruba ayrılır.
- Solunum: Canlılar, yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi elde etmek için solunum yaparlar. Solunum, hücrelerde besinlerin oksijen ile parçalanması sonucu açığa çıkan enerjinin vücutta kullanılmasını sağlayan bir süreçtir.
- Büyüme ve gelişme: Canlılar, zamanla boyutlarının ve yapılarının artması ile büyürler. Büyüme, hücre sayısının artması ile gerçekleşir. Gelişme ise büyümenin yanı sıra yapısal ve işlevsel değişikliklerin meydana gelmesidir.
- Hareket: Canlılar, bulundukları ortamda yer değiştirmek için hareket ederler. Hareket, canlıların çevrelerini tanımalarına ve ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı olur.
- Uyarılara tepki: Canlılar, çevrelerinden gelen uyarılara karşı tepki gösterirler. Bu tepkiler, pasif (çevresel etkiye göre değişme) veya aktif (çevresel etkiye göre değişmeme) olabilir.
- Metabolizma: Canlıların canlılığını sürdürebilmeleri için gerçekleştirdikleri tüm kimyasal olaylar metabolik olaylardır. Metabolizma, yapım (anabolizma) ve yıkım (katabolizma) olmak üzere iki ana bölümden oluşur.
- Boşattım: Canlılar, yaşamsal faaliyetleri sırasında oluşan zararlı maddeleri vücut dışına atarlar. Boşatımın amacı, vücuttaki zararlı maddelerin birikmesini önlemek ve vücut dengesini korumaktır.
- Üreme: Canlılar, kendi türlerini devam ettirmek için ürerler. Üreme, canlıların genetik özelliklerini gelecek nesillere aktarmalarını sağlayan bir süreçtir.
Canlıların Ortak Özelliklerinin Açıklamaları
Hücresel Yapı
Canlıların temel yapı ve görev birimi hücredir. Hücre, canlıların yaşamsal faaliyetlerini gerçekleştiren en küçük ve en basit birimidir. Hücreler, canlının büyüklüğüne ve türüne göre tek hücreli veya çok hücreli olabilir. Tek hücreli canlılar, tek bir hücreden oluşurken, çok hücreli canlılar, birden fazla hücreden oluşur.
Beslenme
Canlılar, yaşamları için gerekli olan enerjiyi ve yapı taşlarını elde etmek için beslenmek zorundadır. Canlılar, beslenme şekillerine göre ototrof (kendi besinini üreten) ve heterotrof (kendi besinini üretemeyen) olmak üzere iki gruba ayrılır.
- Ototrof canlılar: Kendi besinini üreten canlılardır. Fotosentez yapan bitkiler ve algler, ototrof canlılara örnektir. Fotosentez, yeşil bitkilerin ve bazı alglerin, güneş ışığı, su ve karbondioksit kullanarak besin üretmesidir.
- Heterotrof canlılar: Kendi besinini üretemeyen canlılardır. Hayvanlar, insanlar ve mantarlar, heterotrof canlılara örnektir. Heterotrof canlılar, besinlerini diğer canlılardan elde ederler.
Solunum
Canlılar, yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan enerjiyi elde etmek için solunum yaparlar. Solunum, hücrelerde besinlerin oksijen ile parçalanması sonucu açığa çıkan enerjinin vücutta kullanılmasını sağlayan bir süreçtir.
Solunum, iki ana bölümden oluşur:
- Glikoliz: Besinlerin hücre içinde oksijensiz ortamda parçalanmasıdır. Glikoliz, enerjinin açığa çıktığı ilk aşamadır.
- Oksijenli solunum: Glikoliz sonucu açığa çıkan piruvatların oksijen ile hücre içinde parçalanmasıdır. Oksijenli solunum, enerjinin en fazla açığa çıktığı aşamadır.
Büyüme ve Gelişme
Canlılar, zamanla boyutlarının ve yapı