Karbonhidratlar
Karbonhidratlar, karbon (C), hidrojen (H) ve oksijen (O) atomlarından oluşan, genellikle hidrojen-oksijen atomu oranı (suda) 2:1 olan bir biyomoleküldür. Dolayısıyla ampirik (deneysel) formülü Cm(H2O)n şeklindedir. m, n’den farklı da olabilir olmaya da bilir.
Karbonhidratlar, canlılar için en önemli ve öncelikli enerji kaynağıdır. Bitki ve hayvan hücrelerinde ortak olarak bulunur. Canlılarda enerji verici olarak kullanılan en temel organik maddedir. Beyin hücrelerinin tek enerji kaynağı glikozdur.
Karbonhidratların Sınıflandırılması
Karbonhidratlar, yapılarına göre monosakkaritler, disakkaritler, oligosakkaritler ve polisakkaritler olmak üzere dört ana gruba ayrılır.
Monosakkaritler
Monosakkaritler, en basit karbonhidratlardır. Yapılarında tek bir karbonhidrat monomeri bulunur. En yaygın monosakkaritler glikoz, fruktoz ve galaktozdur.
Glikoz, üzüm şekeri olarak da bilinir. En önemli monosakkarittir. Canlılarda enerji kaynağı olarak kullanılır.
Fruktoz, meyve şekeri olarak da bilinir. Meyve ve sebzelerde bulunur.
Galaktoz, süt şekeri olarak da bilinir. Süt ve süt ürünlerinde bulunur.
Disakkaritler
Disakkaritler, iki monosakkaritin birleşmesiyle oluşan karbonhidratlardır. En yaygın disakkaritler sukroz, laktoz ve maltozdur.
Sukroz, sofra şekeri olarak da bilinir. En yaygın disakkarittir. Bitkilerde ve meyvelerde bulunur.
Laktoz, süt şekeri olarak da bilinir. Süt ve süt ürünlerinde bulunur.
Maltoz, nişastanın sindirimi sırasında oluşan bir disakkarittir. Tahıllarda ve ekmekte bulunur.
Oligosakkaritler
Oligosakkaritler, üç ila on monosakkaritin birleşmesiyle oluşan karbonhidratlardır. En yaygın oligosakkaritler rafinoz, stachyoz ve maltotriozdur.
Raffinoz, şeker kamışında ve şeker pancarında bulunur.
Stachyoz, baklagillerde bulunur.
Maltotrioz, nişastanın sindirimi sırasında oluşan bir oligosakkarittir. Tahıllarda ve ekmekte bulunur.
Polisakkaritler
Polisakkaritler, çok sayıda monosakkaritin birleşmesiyle oluşan karbonhidratlardır. En yaygın polisakkaritler nişasta, glikojen, selüloz ve nişastadır.
Nişasta, bitkilerde bulunan bir polisakkarittir. Bitkilerin depoladığı enerji kaynağıdır.
Glikojen, hayvanlarda bulunan bir polisakkarittir. Hayvanların depoladığı enerji kaynağıdır.
Selüloz, bitkilerde bulunan bir polisakkarittir. Bitkilerin hücre duvarlarını oluşturan yapısal bir maddedir.
Karbonhidratların Biyolojik Fonksiyonları
Karbonhidratlar, canlılar için önemli işlevlere sahiptir. Bu işlevler şunlardır:
- Enerji kaynağı: Karbonhidratlar, canlılar için en önemli enerji kaynağıdır. Beyin hücrelerinin tek enerji kaynağı glikozdur.
- Yapıcı-onarıcı: Karbonhidratlar, hücrelerin yapısal bileşenleri olarak görev alır. Örneğin, selüloz bitkilerin hücre duvarlarını oluşturur.
- Düzenleyici: Karbonhidratlar, hücre içi metabolizmayı düzenler. Örneğin, glikojen, kan şekeri seviyesinin düzenlenmesinde rol oynar.
Karbonhidratların Beslenmedeki Önemi
Karbonhidratlar, beslenmenin önemli bir parçasıdır. Yetişkin bir insanın günlük karbonhidrat ihtiyacı, toplam enerjisinin %45-65’ini oluşturmalıdır.
Karbonhidratlar, diyet lifleri açısından da zengindir. Diyet lifleri, bağırsakların sağlıklı çalışmasına yardımcı olur.
Karbonhidratların Fazla Tüketilmesi
Karbonhidratların fazla tüketilmesi, kilo alımına ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sorunlar şunlardır:
- Obezite: Karbonhidratların fazla tüketilmesi, kilo alımına ve obezite riskinin artmasına neden olabilir.
- **D