Beni Ödülle Cezalandırma
Dr. Özgür Bolat tarafından kaleme alınan Beni Ödülle Cezalandırma kitabı, ödülün ve cezanın insan davranışı üzerindeki etkilerini inceleyen bir eserdir. Kitap, ödülün ve cezanın kısa vadede etkili olabileceğini ancak uzun vadede zararlı sonuçlara yol açabileceğini savunuyor.
Ödülün Kısa Vadeli Etkileri
Ödül, bir davranışı pekiştirmek için kullanılan bir araçtır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı tekrarlama olasılığı artar. Bu, ödülün kısa vadeli bir etkisidir.
Ödülün kısa vadeli etkileri şu şekilde sıralanabilir:
- Davranışın sıklığını artırır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı daha sık yapmaya başlar. Örneğin, bir çocuğa ödevini bitirmesi karşılığında bir oyuncak verildiğinde, çocuk ödevini daha sık bitirmeye başlar.
- Davranışın kalitesini artırır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı daha iyi yapmaya çalışır. Örneğin, bir öğrenciye bir sınavda yüksek not alması karşılığında bir ödül verildiğinde, öğrenci sınava daha iyi hazırlanmaya çalışır.
- Davranışın kalıcılığını artırır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı daha uzun süre yapmaya devam eder. Örneğin, bir çalışana satış hedeflerine ulaşması karşılığında bir ödül verildiğinde, çalışan satış hedeflerine ulaşmaya devam eder.
Ödülün Uzun Vadeli Etkileri
Ödülün kısa vadeli etkilerinin olumlu olduğu düşünülebilir. Ancak ödülün uzun vadeli etkileri, kısa vadeli etkilerinden farklıdır. Ödülün uzun vadeli etkileri şu şekilde sıralanabilir:
- Davranışın içsel motivasyonunu azaltır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı içsel motivasyonla yapma olasılığı azalır. Örneğin, bir çocuğa ödevini bitirmesi karşılığında her zaman bir oyuncak verildiğinde, çocuk ödevini içsel motivasyonla yapmayı bırakır ve sadece oyuncak almak için ödevini yapar.
- Davranışın dışsal motivasyonunu artırır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı sadece ödül almak için yapmaya başlar. Örneğin, bir öğrenciye bir sınavda yüksek not alması karşılığında her zaman bir ödül verildiğinde, öğrenci sınava sadece yüksek not almak için çalışır ve öğrenmeyi önemsemez.
- Davranışın yaratıcılığını azaltır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı sadece ödülü almak için en kısa ve en kolay yoldan yapmaya çalışır. Örneğin, bir çalışana satış hedeflerine ulaşması karşılığında her zaman bir ödül verildiğinde, çalışan satış hedeflerine ulaşmak için sadece en kolay ve en kısa yolları arar ve yenilikçi olmaya çalışmaz.
- Davranışın etikliğini azaltır. Bir kişiye bir davranışı karşılığında ödül verildiğinde, o kişi o davranışı sadece ödülü almak için etik olmayan yollar da kullanabilir. Örneğin, bir öğrenciye bir sınavda yüksek not alması karşılığında her zaman bir ödül verildiğinde, öğrenci sınavda kopya çekmek gibi etik olmayan yollara başvurabilir.
Ödülün Zararları
Ödülün uzun vadeli etkileri, ödülün kısa vadeli etkilerinden farklıdır ve zararlı olabilir. Ödül, aşağıdaki zararlara yol açabilir:
- Motivasyon eksikliği: Ödül, içsel motivasyonu azaltır. Bu, kişinin bir işi sadece ödül almak için yapmasına neden olur.
- Dışsal motivasyon: Ödül, dışsal motivasyonu artırır. Bu, kişinin bir işi sadece ödül almak için yapmasına neden olur.
- Yaratıcılık eksikliği: Ödül, yaratıcılığı azaltır. Bu, kişinin bir işi sadece ödül almak için en kısa ve en kolay yoldan yapmasına neden olur.
- Etik eksikliği: Ödül, etik eksikliğine neden olabilir. Bu, kişinin bir işi sadece ödül almak için etik olmayan yollar da kullanmasına neden olabilir.
Ödülün Yerine Alternatifler
Ödülün uzun vadeli zararlarını önlemek için, ödül yerine alternatifler kullanılabilir. Bu alternatifler şu şekilde sıralanabilir:
- Takdir: Kişinin bir davranışını takdir etmek, o davranışı pekiştirmek için etkili bir yoldur. Takdir, kişinin içsel motivasyonunu artırır ve yaratıcılığını destekler.
- Güven: Kişiye güvenmek