Edebiyat Nedir?
Edebiyat, düşünce, duygu, olay ve imgelerin (hayallerin) insanlarda estetik bir haz uyandırmak amacıyla dil aracılığıyla anlatıldığı sanat dalıdır. Edebiyatın temel amacı, insan duygu ve düşüncelerini ifade etmek, estetik zevk duygusunu gerçekleştirmek ve toplumu bilgilendirmek ve eğitmektir.
Edebiyat, sözlü ve yazılı olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Sözlü Edebiyat
Sözlü edebiyat, anlatım aracı olarak sözün kullanıldığı, yazının bulunmadığı çağlarda üretilmiş, dilden dile söylenerek günümüze gelmiş, halkın ortak malı olmuş ürünleri içerir. Sözlü edebiyatın başlıca türleri şunlardır:
- Destanlar: Bir milletin geçmişteki kahramanlıklarını, savaşlarını, sosyal ve kültürel yaşamını anlatan uzun ve manzum hikâyelerdir.
- Halk hikâyeleri: Kahramanları genellikle halktan insanlar olan, aşk, macera, kurnazlık gibi konuları işleyen hikâyelerdir.
- Masallar: Gerçeküstü olayların anlatıldığı, iyinin kötüyü yendiği, mutlu sonla biten hikâyelerdir.
- Ağıtlar: Bir kişinin ölümünden duyulan acıyı, üzüntüyü anlatan şiirlerdir.
- Maniler: 7’li hece ölçüsü ile söylenen, tek dörtlükten oluşan şiirlerdir.
- Ninniler: Çocuklara uykuları gelmeleri için söylenen, genellikle 7’li hece ölçüsü ile söylenen şiirlerdir.
Yazılı Edebiyat
Yazılı edebiyat, anlatım aracı olarak yazının kullanıldığı, yazarı belli olan her türlü edebiyat ürünlerini içerir. Yazılı edebiyatın başlıca türleri şunlardır:
- Şiir: Duygu, düşünce ve hayallerin dil aracılığıyla güzel bir şekilde anlatıldığı sözlü veya yazılı edebiyat türüdür.
- Hikaye: Olayların bir zaman ve mekânda gelişerek sona erdiği, kısa ve öz olarak yazılan edebiyat türüdür.
- Roman: Olayların uzun bir süre içinde, geniş bir zaman ve mekânda gelişerek sona erdiği, kişilerin iç dünyalarını da yansıtan uzun edebiyat türüdür.
- Tiyatro: Sahnede oynanmak üzere yazılan, konusunu genellikle bir çatışmadan alan, kişilerin konuşmaları ve diyalogları ile gelişen edebiyat türüdür.
- Deneme: Yazarın, herhangi bir konudaki düşüncelerini, kişisel görüşlerini ve eleştirilerini dile getirdiği edebiyat türüdür.
- Söyleşi: Yazarın, bir konu hakkında bilgisi olan bir kişiyle yaptığı, karşılıklı konuşma şeklindeki edebiyat türüdür.
- Biyografi: Bir kişinin yaşamını, eserlerini ve düşüncelerini anlatan edebiyat türüdür.
- Anı: Yazarın, kendi yaşamından veya tanık olduğu olaylardan anlattığı edebiyat türüdür.
- Hatıra-Defteri: Yazarın, günlük olayları, duygu ve düşüncelerini anlattığı edebiyat türüdür.
Edebiyatın Temel Unsurları
Edebiyatın temel unsurları şunlardır:
- Dil: Edebiyat, dil aracılığıyla oluşturulan bir sanat dalıdır. Bu nedenle, dil edebiyatın en önemli unsurudur.
- Konu: Edebiyat ürünlerinin konusu, insan hayatı, doğa, toplumsal olaylar gibi çeşitli konular olabilir.
- Tema: Edebiyat ürünlerinin temel fikri veya mesajıdır.
- Karakterler: Edebiyat ürünlerindeki kişilerin adları, özellikleri, kişilikleri ve ilişkileridir.
- Olay: Edebiyat ürünlerinde yer alan, kişilerin başından geçen olaylardır.
- Zaman: Edebiyat ürünlerinde geçen olayların gerçekleştiği zaman dilimidir.
- Mekân: Edebiyat ürünlerinde geçen olayların gerçekleştiği yerdir.
- Biçim: Edebiyat ürünlerinin dış görünüşü, kompozisyonu ve dil özellikleridir.
Edebiyatın İşlevleri
Edebiyatın başlıca işlevleri şunlardır:
- Estetik işlev: Edebiyat, insanda estetik bir haz uyandırmayı amaçlar.
- Eğitici işlev: Edebiyat, insanda bilgi ve bilinç oluşturmayı amaçlar.
- Aydınlanma işlevi: Edebiyat, insanda toplumsal ve bireysel sorunları fark etmeyi ve çözüm yolları aramayı amaçlar.
- **Eğlendirici işlev