Cümlenin Öğeleri
Cümle, en az iki kelimeden oluşan ve anlamlı bir bütün oluşturan dil birimidir. Cümlenin öğeleri, cümlenin anlamını oluşturan ve cümlenin yapısını oluşturan unsurlardır. Cümlenin öğeleri, cümlenin temel öğeleri ve yardımcı öğeler olmak üzere iki grupta incelenir.
Temel Öğeler
Cümlenin temel öğeleri, cümlenin anlamını ve yapısını oluşturan, cümlenin olmazsa olmaz öğeleridir. Cümlenin temel öğeleri, yüklem ve öznedir.
Yüklem
Yüklem, bir cümlenin anlamını taşıyan, cümledeki eylemi, durumu veya oluşu bildiren öğedir. Yüklem, cümlenin en önemli öğesidir. Yüklem, cümlede en sonda bulunur.
Yüklemin çeşitleri şunlardır:
- Eylem yüklem: Bir eylemi bildiren yüklemdir.
- Durum yüklem: Bir durumu bildiren yüklemdir.
- Oluş yüklem: Bir oluşu bildiren yüklemdir.
Örnek:
- Yağmur yağdı. (Eylem yüklem)
- Çocuk uyuyor. (Durum yüklem)
- Kahve soğudu. (Oluş yüklem)
Özne
Özne, yüklemin yaptığı eylemi yapan, yüklemin bildirdiği varlığı veya durumu belirten öğedir. Özne, cümlede yüklemin önünde bulunur.
Öznenin çeşitleri şunlardır:
- Ad özne: İsim, sıfat, zamirler gibi ad türlerinden oluşan öznedir.
- Fiil özne: Fiilden isim yapan eklerle oluşturulan isim fiilleri, sıfat fiilleri ve zarf fiilleri gibi fiil türlerinden oluşan öznedir.
- Söz grupları özne: İsim, sıfat, zarf, fiil gibi kelimelerden oluşan söz gruplarından oluşan öznedir.
Örnek:
- Kuşlar uçtu. (Ad özne)
- Gülmek iyidir. (Fiil özne)
- Kırmızı elbiseler çok güzel. (Söz grupları özne)
Yardımcı Öğeler
Cümlenin yardımcı öğeleri, cümlenin temel öğelerini tamamlayan, cümlenin anlamını ve yapısını zenginleştiren öğelerdir. Cümlenin yardımcı öğeleri, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümlecidir.
Nesne
Nesne, yüklemin doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği, yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun muhatabı olan öğedir. Nesne, cümlede yüklemin hemen ardından bulunur.
Nesnenin çeşitleri şunlardır:
- Doğrudan nesne: Yüklemin doğrudan etkilediği, yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun muhatabı olan öğedir.
- Dolaysız nesne: Yüklemin dolaylı olarak etkilediği, yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun faydalanıcısı, zarar görücüsü, yöneldiği yer veya zaman gibi unsurları belirten öğedir.
Örnek:
- Kedi fareyi yakaladı. (Doğrudan nesne)
- Annem bana bir hediye aldı. (Dolaysız nesne)
Dolaylı Tümleç
Dolaylı tümleç, yüklemin dolaylı olarak etkilediği, yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun faydalanıcısı, zarar görücüsü, yöneldiği yer veya zaman gibi unsurları belirten öğedir. Dolaylı tümleç, cümlede yüklemin ardından bulunur.
Dolaysız tümlecin çeşitleri şunlardır:
- Yönelme tümleci: Yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun yöneldiği yeri belirten öğedir.
- Hâl tümleci: Yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun faydalanıcısını, zarar görücüsünü, nedenini, nesnesini, miktarını, zamanını, şartını, karşılaştırma unsurunu belirten öğedir.
Örnek:
- Köpek ağaca tırmandı. (Yönelme tümleci)
- Çocuk annesine sarıldı. (Hâl tümleci)
Zarf Tümleci
Zarf tümleci, yüklemin bildirdiği eylemin veya oluşun zamanını, yerini, yön