Birleşik Fiiller Nedir?
Birleşik fiiller, bir isim ve bir fiilin birleşmesiyle oluşan ve yeni bir anlam ifade eden fiillerdir. Türkçede yaygın olarak kullanılan bir fiil türüdür.
Birleşik fiiller, iki şekilde oluşturulabilir:
-
İsim-fiil birleşmesiyle: Bu tür birleşik fiiller, bir isim ve bir fiilin birleşmesiyle oluşur. İsim, fiilin yüklemi olur ve fiil, ismin durumuna göre çekimlenir. Örneğin, “düşünmek” fiili ile “soru” isminin birleşmesiyle oluşan “soru sormak” birleşik fiili, “soru” isminin yüklem olduğu ve “düşünmek” fiilinin “soru” isminin durumuna göre çekimlendiği bir birleşik fiildir.
-
Eylem-fiil birleşmesiyle: Bu tür birleşik fiiller, iki fiilin birleşmesiyle oluşur. Bir fiil, diğer fiilin yardımcı fiili olur ve yardımcı fiil, esas fiilin durumuna göre çekimlenir. Örneğin, “yapmak” fiili ile “gelmek” fiilinin birleşmesiyle oluşan “gelebilmek” birleşik fiili, “yapmak” fiilinin “gelmek” fiilinin yardımcı fiili olduğu ve yardımcı fiilin “gelmek” fiilinin durumuna göre çekimlendiği bir birleşik fiildir.
Birleşik Fiillerin Özellikleri
- Birleşik fiiller, cümlede tek bir fiil olarak görev yapar. Örneğin, “soru sormak” birleşik fiili, cümlede “soru sor” şeklinde tek bir fiil olarak görev yapar.
- Birleşik fiiller, fiil çekimleri ile ilgili tüm kurallara uyar. Örneğin, “soru sormak” birleşik fiili, çekimli olarak “soru sorabilirim, sorabilirsin, sorabilir, sorabiliriz, sorabilirsiniz, sorabilirler” şeklinde kullanılabilir.
- Birleşik fiiller, zaman, kişi, kip, sayı, tür gibi fiil çekimleri ile ilgili ekler alabilir. Örneğin, “soru sormak” birleşik fiili, zaman eki alarak “sormuştum, sormuştun, sormuştu, sormuştuk, sormuştunuz, sormuşlardı” şeklinde kullanılabilir.
- Birleşik fiiller, anlam bakımından farklı türlere ayrılabilir. Bu türlerden bazıları şunlardır:
- İş-işlem bildiren birleşik fiiller: Bu tür birleşik fiiller, bir işi veya işlemi bildiren fiillerdir. Örneğin, “yazmak, okumak, yemek, içmek” gibi fiiller bu tür birleşik fiillerdir.
- Öznel durum bildiren birleşik fiiller: Bu tür birleşik fiiller, bir kimsenin içinde bulunduğu durumu bildiren fiillerdir. Örneğin, “üzülmek, sevinmek, korkmak, kızmak” gibi fiiller bu tür birleşik fiillerdir.
- Diğer fiiller: Bu tür birleşik fiiller, yukarıdaki iki gruba girmeyen fiillerdir. Örneğin, “gelebilmek, gidebilmek, yapabilmek” gibi fiiller bu tür birleşik fiillerdir.
Birleşik Fiillerin Türleri
Birleşik fiiller, yapılarına göre iki ana gruba ayrılır:
-
Kurallı birleşik fiiller: Bu tür birleşik fiiller, isim-fiil birleşmesiyle oluşur ve ismin durumuna göre çekimli olur. Örneğin, “soru sormak, kitap okumak, yemek yemek” gibi fiiller kurallı birleşik fiillerdir.
-
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller: Bu tür birleşik fiiller, isim-fiil birleşmesiyle oluşur, ancak ismin durumuyla ilgili herhangi bir çekim kuralına tabi değildir. Bu nedenle, anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, kurallı birleşik fiillerden ayırt edilebilir. Örneğin, “ayak uydurmak, dil dökmek, göz kulak olmak” gibi fiiller anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir.
Kurallı Birleşik Fiillerin Özellikleri
- Kurallı birleşik fiiller, isim-fiil birleşmesiyle oluşur.
- İsim, fiilin yüklemi olur ve fiil, ismin durumuna göre çekimlenir.
- Kurallı birleşik fiiller, zaman, kişi, kip, sayı, tür gibi fiil çekimleri ile ilgili ekler alabilir.
Kurallı Birleşik Fiillerin Örnekleri
- İş-işlem bildiren birleşik fiiller: