Birleşik Sözcük Nedir?
Birleşik sözcük, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu ve tek bir kavram karşılığı ifade eden sözcüktür. Türkçede birleşik sözcükler, anlam, tür ve yazım olmak üzere üç temel özellikte incelenir.
Anlam Bakımından Birleşik Sözcükler
Birleşik sözcükler, anlam bakımından iki temel gruba ayrılır:
- Eş anlamlı birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, anlam bakımından aynı olan iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur. Örneğin, “ayaklı sehpa” ve “sehpa ayağı”, “üç katlı bina” ve “bina üç katlı” gibi.
- Yan anlamlı birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, anlam bakımından birbirini tamamlayan iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur. Örneğin, “ağaçkakan” ve “kakan kuşu”, “gözlükçü” ve “gözlük satıcısı”, “kitaplık” ve “kitap koyma yeri” gibi.
Tür Bakımından Birleşik Sözcükler
Birleşik sözcükler, tür bakımından dört temel gruba ayrılır:
- İsim birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, isim türünden bir kelimenin diğer bir kelimeyle birleşmesiyle oluşur. Örneğin, “çiçekçi” ve “çiçek satıcısı”, “kalemtıraş” ve “kalemi keskinleştirme aracı”, “sarıçiçek” ve “sarı renkli çiçek” gibi.
- Fiil birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, fiil türünden bir kelimenin diğer bir kelimeyle birleşmesiyle oluşur. Örneğin, “uyuyamaz” ve “uyuyamamak”, “yapabilir” ve “yapabilmek”, “kaçtı gitti” ve “kaçmak gitti” gibi.
- Sıfat birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, sıfat türünden bir kelimenin diğer bir kelimeyle birleşmesiyle oluşur. Örneğin, “açıkgöz” ve “gözleri açık olan”, “sivrisinek” ve “sivri burunlu böcek”, “kırmızıgül” ve “kırmızı renkli gül” gibi.
- Zarf birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, zarf türünden bir kelimenin diğer bir kelimeyle birleşmesiyle oluşur. Örneğin, “açıkça” ve “açıkça söylemek”, “yavaşça” ve “yavaşça yürümek”, “çokça” ve “çokça çalışmak” gibi.
Yazım Bakımından Birleşik Sözcükler
Birleşik sözcükler, yazım bakımından üç temel gruba ayrılır:
- Bitişik yazılan birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur ve birleşik yazılır. Örneğin, “çiçekçi”, “kalemtıraş”, “sarıçiçek”, “uyuyamaz”, “yapabilir”, “kaçtı gitti”, “açıkgöz”, “sivrisinek”, “kırmızıgül”, “açıkça”, “yavaşça”, “çokça” gibi.
- Ayrı yazılan birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur ve birleşik yazılmaz. Örneğin, “açık kapı”, “yeşil kalem”, “kırmızı çiçek”, “uzun boylu”, “küçük çocuk”, “güzel kız”, “iyi insan”, “yaşlı adam”, “benim kalemim”, “senin kitabın” gibi.
- Kısaltma olarak kullanılan birleşik sözcükler: Bu tür birleşik sözcükler, iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşur ve birleşik yazılır. Ancak, kelimelerin baş harfleri alınarak kısaltılırlar. Örneğin, “T.C.”, “İ.Ö.”, “M.S.”, “A.Ş.”, “Ltd.”, “Prof.”, “Dr.”, “Av.”, “Dr.”, “Yrd. Doç.”, “Doç.”, “Prof.”, “Dr.” gibi.
Birleşik Sözcüklerin Özellikleri
Birleşik sözcükler, aşağıdaki özelliklere sahiptir:
- Birleşik sözcükler, tek bir kavramı ifade eder. Örneğin, “çiçekçi” sözcüğü, “çiçek satan kişi” anlamına gelen tek bir kavramı ifade eder.
- Birleşik sözcükler, anlam bakımından birbirini tamamlayan kelimelerden oluşur.