Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
Türkçede fiiller, kendi başlarına anlam ifade edebildikleri gibi, başka kelimelerle birleşerek de anlamlı bir bütün oluşturabilirler. Bu tür fiillere birleşik fiil adı verilir. Birleşik fiiller, yapılarına ve anlamlarına göre farklı türlere ayrılırlar.
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, yapılarında yer alan kelimelerin anlamlarının birbiriyle kaynaşarak yeni bir anlam oluşturdukları birleşik fiillerdir. Bu tür birleşik fiillerde, türeyen kelimenin anlamı, türemesinde kullanılan kelimelerin anlamlarından farklıdır.
Anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin özellikleri şunlardır:
- Bu tür birleşik fiillerde, türeyen kelimenin anlamı, türemesinde kullanılan kelimelerin anlamlarından farklıdır. Örneğin, “sevinmek” fiilinden “sevindiren” kelimesi türetilmiştir. “Sevinmek” fiilinin anlamı “neşe duymak” iken, “sevindiren” kelimesinin anlamı “neşelendiren”dir.
- Bu tür birleşik fiiller, kalıplaşmış ifadelerdir. Örneğin, “elindekileri satmak” ifadesinde “satmak” fiili anlamca kaynaşmış bir birleşik fiildir. Bu ifadede, “satmak” fiilinin anlamı “satmaya çalışmak”tır.
- Bu tür birleşik fiiller, ek alarak çekimlenebilirler. Örneğin, “sevindiren” kelimesi “sevindirenleri” şeklinde çekimli hale getirilebilir.
Anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin örnekleri şunlardır:
- Bilmek fiilinden:
- bilen (öğrenen)
- bilmeyen (öğrenmeyen)
- bilmek (öğrenmek)
- bilmek üzere (öğrenmek üzere)
- Yapmak fiilinden:
- yapan (üreten)
- yapmayan (üretmeyen)
- yapmak (üretmek)
- yapmak üzere (üretmek üzere)
- Görmek fiilinden:
- gören (gören)
- görmeyen (görmeyen)
- görmek (görmek)
- görmek üzere (görmek üzere)
- Duymak fiilinden:
- duyan (duyan)
- duymayan (duymayan)
- duymak (duymak)
- duymak üzere (duymak üzere)
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, cümlede çeşitli görevlerde kullanılabilirler. Örneğin, özne, yüklem, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci gibi görevlerde kullanılabilirler.
Örnek:
-
Özne:
- Bileyen kişi, doğruyu söyler.
- Yapan kişi, sorumludur.
- Gören kişi, inanır.
- Duyan kişi, inanır.
-
Yüklem:
- Ben, sizi tanıdığıma memnun oldum.
- Bu durum, beni üzdü.
- Bu haber, beni şaşırttı.
- Bu olay, beni çok etkiledi.
-
Nesne:
- Ben, seni seviyorum.
- Ben, onu çok özledim.
- Ben, bunu bilmiyordum.
- Ben, bunu yapamam.
-
Dolaysız tümleç:
- Ben, sana güveniyorum.
- Ben, ondan korkuyorum.
- Ben, ona kızgınım.
- Ben, ondan nefret ediyorum.
-
Zarf tümleci:
- Ben, seni çok seviyorum.
- Ben, onu çok özledim.
- Ben, bunu çok iyi biliyorum.
- Ben, bunu hiç yapamam.
Anlamca kaynaşmış birleşik fiiller, Türkçenin zenginliğini ve çeşitliliğini gösteren önemli bir unsurdur. Bu tür birleşik fiiller, cümlelere anlam zenginliği ve çeşitlilik katarlar.