Aruz ölçüsü nedir?
Aruz ölçüsü, Arap edebiyatından gelen ve Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında yaygın olarak kullanılan bir şiir ölçüsüdür. Aruz ölçüsü, hece ölçüsünden farklı olarak, hecelerin sesli ve sessiz harflerinin oluşturduğu duraklar ve uzunluklar ile oluşturulur.
Aruz ölçüsünde, heceler “uzun” ve “kısa” olarak ikiye ayrılır. Uzun hece, iki sesli harften oluşan hecedir. Kısa hece ise bir sesli harften oluşan hecedir.
Aruz ölçüsünde, her bir dizedeki hecelerin uzunluk ve kısalık düzeni, o dizeye ait olan vezni belirler. Örneğin, “mefâilün” veznine sahip bir dizide, her iki hece de kısadır. “fâilün” veznine sahip bir dizide ise, ilk hece uzun, ikinci hece kısadır.
Aruz ölçüsünde, bir şiirdeki dizeler, aynı vezinde yazılmışsa, o şiir “aruz vezni ile yazılmış” olarak adlandırılır.
Aruz ölçüsünün tarihçesi
Aruz ölçüsü, Arap edebiyatında ortaya çıkmış ve Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında yaygın olarak kullanılmıştır. Aruz ölçüsünün ilk örnekleri, Arap edebiyatında 7. yüzyılda görülmüştür. Bu dönemde, aruz ölçüsü ile yazılmış ilk şiirler, Câhiz ve Ebü’l-Alâ el-Maarrî gibi şairler tarafından yazılmıştır.
Aruz ölçüsü, Arap edebiyatından Fars edebiyatına 10. yüzyılda geçmiştir. Fars edebiyatında, aruz ölçüsü ile yazılmış ilk şiirler, Feridüddin Attâr ve Sa’di gibi şairler tarafından yazılmıştır.
Aruz ölçüsü, Türk edebiyatına 11. yüzyılda geçmiştir. Türk edebiyatında, aruz ölçüsü ile yazılmış ilk şiirler, Kutadgu Bilig ve Divân-ı Hikmet gibi eserlerde görülmüştür.
Aruz ölçüsü, Türk edebiyatında, 13. yüzyıldan itibaren yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemde, aruz ölçüsü ile yazılmış ilk büyük şairler, Yunus Emre ve Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’dir.
Aruz ölçüsü, Türk edebiyatında, 19. yüzyıla kadar yaygın olarak kullanılmaya devam etmiştir. Bu dönemde, aruz ölçüsü ile yazılmış önemli şairler arasında, Nedim, Şeyh Galip ve Yahya Kemal Beyatlı sayılabilir.
- yüzyılda, aruz ölçüsü ile yazılmış şiirlerin sayısı azalmaya başlamıştır. Bu dönemde, hece ölçüsü ile yazılmış şiirler daha yaygın hale gelmiştir.
Aruz ölçüsünün özellikleri
Aruz ölçüsünün başlıca özellikleri şunlardır:
- Aruz ölçüsü, hece ölçüsünden farklı olarak, hecelerin sesli ve sessiz harflerinin oluşturduğu duraklar ve uzunluklar ile oluşturulur.
- Aruz ölçüsünde, heceler “uzun” ve “kısa” olarak ikiye ayrılır. Uzun hece, iki sesli harften oluşan hecedir. Kısa hece ise bir sesli harften oluşan hecedir.
- Aruz ölçüsünde, her bir dizedeki hecelerin uzunluk ve kısalık düzeni, o dizeye ait olan vezni belirler.
- Aruz ölçüsü ile yazılmış şiirler, genellikle daha ağır ve daha ciddi bir havaya sahiptir.
Aruz ölçüsünün türleri
Aruz ölçüsü, hece sayısının ve hecelerin uzunluk ve kısalık düzeninin farklılaşmasına göre, çeşitli türlere ayrılır.
Hece sayısına göre aruz ölçüsünün türleri:
- Müstef’ilâtün vezni: Dizelerdeki hece sayısı 14’tür.
- Müstef’ilün vezni: Dizelerdeki hece sayısı 12’dir.
- Fâ’ilâtün vezni: Dizelerdeki hece sayısı 10’dur.
- Mefâilün vezni: Dizelerdeki hece sayısı 8’dir.
Hecelerin uzunluk ve kısalık düzenine göre aruz ölçüsünün türleri:
- Fâ’ilün vezni: Dizedeki ilk hece uzun, ikinci hece kısadır.
- **Mefâilün vez