Deyimler
Deyimler, bir kavramı veya durumu daha etkili bir şekilde anlatmak için kullanılan kalıplaşmış sözlerdir. Genellikle gerçek anlamlarından farklı bir anlam ifade ederler. Deyimler, günlük konuşma ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılırlar.
Deyimler, genellikle bir atasözünün kısaltılmış hali olarak da görülebilirler. Örneğin, “Aç kurttan beterdir” atasözünün kısaltılmış hali olan “Aç kurt gibi” deyimi, açlığın insanı nasıl bir hale getirebileceğini anlatır.
Deyimler, genellikle tarihsel ve kültürel kökenlere sahiptirler. Örneğin, “Elma çarşıda, armut pazarda” deyimi, Osmanlı dönemindeki pazar düzenini yansıtır.
Deyimler, genellikle metafor, mecaz, benzetme gibi söz sanatlarını içerir. Örneğin, “Ağzı kulaklarına varmak” deyimi, bir kişinin çok mutlu olduğunu ifade etmek için kullanılır.
Deyimlerin Özellikleri
Deyimler, aşağıdaki özelliklere sahiptir:
- Kalıplaşmış sözlerdir: Deyimler, genellikle belirli bir sırayla kullanılan ve değişmeyen sözlerdir. Örneğin, “Aç kurt gibi” deyimi, “Aç kurt” olarak kullanılamaz.
- Gerçek anlamlarından farklı anlamlar ifade ederler: Deyimler, genellikle gerçek anlamlarından farklı bir anlam ifade ederler. Örneğin, “Elma çarşıda, armut pazarda” deyimi, “Elma çarşıda satılmaz, armut pazarda satılmaz” anlamında kullanılır.
- Günlük konuşma ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılırlar: Deyimler, günlük konuşma ve yazı dilinde yaygın olarak kullanılırlar. Örneğin, “Ağzı kulaklarına varmak” deyimi, günlük konuşmalarda sıklıkla kullanılır.
- Tarihsel ve kültürel kökenlere sahiptirler: Deyimler, genellikle tarihsel ve kültürel kökenlere sahiptirler. Örneğin, “Elma çarşıda, armut pazarda” deyimi, Osmanlı dönemindeki pazar düzenini yansıtır.
- Metafor, mecaz, benzetme gibi söz sanatlarını içerirler: Deyimler, genellikle metafor, mecaz, benzetme gibi söz sanatlarını içerirler. Örneğin, “Ağzı kulaklarına varmak” deyimi, bir kişinin çok mutlu olduğunu ifade etmek için kullanılan bir mecazdır.
Deyimlerin Türleri
Deyimler, aşağıdaki türlere ayrılabilir:
- Fiil deyimleri: Fiil ile kurulan deyimlerdir. Örneğin, “El elden gider, dil dil gider” deyimi, bir kişinin bir şeye sahip olsa bile onu kaybetme riskinin olduğunu ifade eden bir fiil deyimdir.
- İsim deyimleri: İsim ile kurulan deyimlerdir. Örneğin, “Armut dibine düşer” deyimi, bir kişinin anne babasından aldığı özelliklerle büyüdüğünü ifade eden bir isim deyimdir.
- Sıfat deyimleri: Sıfat ile kurulan deyimlerdir. Örneğin, “Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır” deyimi, bir kişinin tatlı dili ile zor işlerin üstesinden gelebileceğini ifade eden bir sıfat deyimdir.
- Zarf deyimleri: Zarf ile kurulan deyimlerdir. Örneğin, “Köşeyi dönmek” deyimi, bir işin sonuna gelmek anlamına gelen bir zarf deyimdir.
Deyim Örnekleri
Türkçede, çok sayıda deyim bulunmaktadır. Bu deyimlerden bazıları, aşağıdaki gibidir:
-
Fiil deyimleri:
- El elden gider, dil dil gider
- Armut dibine düşer
- Aç kurt gibi
- Ağzı kulaklarına varmak
- Ayağını yorganına göre uzat
- Başı ağrımak
- Elini cebine at
- Gözünü dört aç
- Kulağına küpe olsun
- Sıkıysa gel al
-
İsim deyimleri:
- Altın gün
- Armut piş, ağzıma düş
- Aslı astarı
- El altından
- Gözümün nuru
- Kara listede
- Moruk
- Siyah kuğu
- Üç kağıtçı
-
Sıfat deyimleri:
- Acı dil
- Akıllı uslu
- Altın gibi
- Ayaklı tiyatro
- Çıtır çıtır
- Deli dolu
- Esmer güzeli
- Güler yüz