Divan Edebiyatında Mazmunlar
Divan edebiyatı, 13. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Türk edebiyatında varlığını sürdüren bir edebiyat türüdür. Bu edebiyat türünde, Arap ve Fars edebiyatlarından etkilenilerek oluşturulmuş bir dil ve üslup kullanılmıştır. Divan şiiri, bu edebiyatın en önemli kollarından biridir ve bu şiirde mazmunlar önemli bir yer tutmuştur.
Mazmun nedir?
Mazmun, bir şeyi başka bir şeyle benzeterek ifade etmektir. Bu benzetme, genellikle kalıplaşmış bir şekilde kullanılır. Divan edebiyatında, mazmunlar genellikle sevgilinin güzelliğini anlatmak için kullanılır.
Divan edebiyatında kullanılan mazmunlar
Divan edebiyatında kullanılan mazmunlar, çok çeşitlidir. Ancak, en çok kullanılan mazmunlar şunlardır:
- Göz: Divan edebiyatında, sevgilinin gözü genellikle badem, siyah inci, nergis, gül, yıldız, ay gibi unsurlarla benzetilir.
Bademler ki sarkan kirpiklerin arasından
Siyah inciler gibi süzülür yanar
(Fuzuli)
- Kaş: Divan edebiyatında, sevgilinin kaşı genellikle yay, keman, hilâl, yay kirişi, keman yayı gibi unsurlarla benzetilir.
Yayı gibi ince kaşlarının
Gözlerine ok atması ne güzeldir
(Nedim)
- Saç: Divan edebiyatında, sevgilinin saçı genellikle gece, kara bulut, ipekten kumaş, siyah inci, şarap gibi unsurlarla benzetilir.
Siyah ipekten örülmüş saçlarını
Gece gibi örtmüş yüzüne
(Şeyh Galip)
- Dudaklar: Divan edebiyatında, sevgilinin dudakları genellikle gül, gonca, âb-ı hayat, bal, şeker gibi unsurlarla benzetilir.
Gül gonca gibi dudakların
Aşkı bana tattırdın
(Mevlâna)
- Dişler: Divan edebiyatında, sevgilinin dişleri genellikle inci, cevher, beyaz güvercin, beyaz gül gibi unsurlarla benzetilir.
İnci gibi dişlerin
Beyazlığı beni mest etti
(Hayali)
- Ten: Divan edebiyatında, sevgilinin teni genellikle ay, beyaz güvercin, kar, şarap gibi unsurlarla benzetilir.
Ay gibi tenin
Beyazlığı beni hayran bıraktı
(Bakî)
- Boy: Divan edebiyatında, sevgilinin boyu genellikle selvi, kamış, servi, minare gibi unsurlarla benzetilir.
Selvi boyunun
Güzelliği beni büyüledi
(Şeyh Galip)
- Gamze: Divan edebiyatında, sevgilinin gamzesi genellikle ok, yılan, hançer, şimşek gibi unsurlarla benzetilir.
Gamzelerinin ok gibi
Kalbimi vurduğu zaman
(Nedim)
- Aşk: Divan edebiyatında, aşk genellikle ateş, hastalık, dert, bela, savaş gibi unsurlarla benzetilir.
Aşk ateşi kalbimi yaktı
Derdimi kimseye anlatamıyorum
(Fuzuli)
Bu mazmunların yanı sıra, divan edebiyatında kullanılan başka mazmunlar da vardır. Örneğin, mektup, sevgili, şarap, gül bahçesi, bülbül, kuş gibi unsurlar da sıklıkla mazmun olarak kullanılır.
Mazmunların özellikleri
Divan edebiyatında kullanılan mazmunların bazı özellikleri şunlardır:
- Kalıplaşmış bir şekilde kullanılırlar. Örneğin, sevgilinin gözü badem, kaşı yay, saçları gece gibi benzetmeler genellikle divan şiirinde kullanılır.
- Sembolik anlamları vardır. Örneğin, sevgilinin gözü genellikle aşkı, kaşı ayrılığı, saçları sevgilinin güzelliğini temsil eder.
- Estetik bir işlev görürler. Divan şiirine güzellik ve zenginlik katarlar.
Mazmunların kullanımı
Divan şairleri, mazmunları genellikle sevgilinin güzelliğini anlatma