Edilgen Cümle Nedir?
Edilgen cümle, eylemin öznenin dışındaki bir varlık tarafından gerçekleştirildiğini ifade eden cümlelerdir. Edilgen cümlelerde, eylemin öznesi belirtilmez, eylemin sonucu belirtilir. Edilgen cümleler, genellikle “-l” eki ile yapılır. Örneğin, “Kedi yavrularını yuvadan attı.” cümlesi aktif bir cümledir. Bu cümleyi edilgen hale getirmek için “-l” ekini eyleme ekler ve özneyi cümlenin sonuna ekleriz. Böylece elde ettiğimiz edilgen cümle şu şekilde olur: “Yavrular yuvadan atıldı.”
Edilgen Cümlelerin Özellikleri
Edilgen cümlelerin aşağıdaki özellikleri vardır:
- Edilgen cümlelerde, eylemin öznesi belirtilmez.
- Edilgen cümlelerde, eylemin sonucu belirtilir.
- Edilgen cümlelerde, eylemi yapan varlık, dolaylı tümleç olarak belirtilir.
- Edilgen cümlelerde, eylemin türü değişmez.
Edilgen Cümlelerin Kullanıldığı Yerler
Edilgen cümleler, aşağıdaki yerlerde kullanılır:
- Olayların sonuçlarının vurgulanması istendiğinde: “Ev, yangında yıkıldı.”
- Eylemin öznesinin bilinmediği durumlarda: “Araba çarpıldı.”
- Eylemin öznesinin önemsiz olduğu durumlarda: “Yemekler yapıldı.”
- Eylemin öznesinin olumsuz olarak nitelendirilmek istendiği durumlarda: “Hata yapıldı.”
Edilgen Cümlelerin Aktif Hale Getirilmesi
Edilgen cümleleri aktif hale getirmek için aşağıdaki adımları takip edebiliriz:
- Edilgen cümledeki dolaylı tümleci özne konumuna getirelim.
- Eylemin öznesini belirtelim.
- Eylemin türünü değiştirelim.
Örneğin, “Yavrular yuvadan atıldı.” cümlesini aktif hale getirmek için aşağıdaki adımları takip edebiliriz:
- Dolaylı tümleç olan “yavrular”ı özne konumuna getirelim.
- Eylemin öznesi olan “kim”i belirtelim.
- Eylemin türünü değiştirelim.
Böylece elde ettiğimiz aktif cümle şu şekilde olur: “Kimse yavruları yuvasından attı.”
Edilgen Cümlelerin Türleri
Edilgen cümleler, aşağıdaki türlere ayrılır:
- Tam edilgen cümleler: Eylemin öznesi belirtilmeyen ve dolaylı tümleç olan cümlelerdir. Örneğin, “Ev, yangında yıkıldı.” cümlesi tam edilgen bir cümledir.
- Eksik edilgen cümleler: Eylemin öznesi belirtilmeyen ve dolaylı tümleç olmayan cümlelerdir. Örneğin, “Kapı, kilitlendi.” cümlesi eksik edilgen bir cümledir.
- Karışık edilgen cümleler: Eylemin öznesi belirtilen cümlelerdir. Örneğin, “Ev, yangın tarafından yıkıldı.” cümlesi karmaşık edilgen bir cümledir.
Edilgen Cümlelerin Örnekleri
- Tam edilgen cümleler:
- Araba, çarpıldı.
- Ev, yakıldı.
- Kitap, okundu.
- Eksik edilgen cümleler:
- Kapı, kilitlendi.
- Pencere, kapandı.
- Ev, temizlendi.
- Karışık edilgen cümleler:
- Ev, yangın tarafından yıkıldı.
- Araba, sürücü tarafından çarpıldı.
- Kitap, öğrenci tarafından okundu.
Edilgen Cümlelerin Kullanımında Dikkat Edilmesi Gerekenler
Edilgen cümlelerin kullanımında aşağıdaki noktalara dikkat etmek gerekir:
- Edilgen cümleler, anlatımda pasif bir üslup yaratabilir. Bu nedenle, anlatımda aktif bir üslup yaratmak isteniyorsa, edilgen cümlelerden kaçınmak gerekir.
- Edilgen cümleler, eylemin öznesinin bilinmediği durumlarda kullanılabilir. Bu durumda, edilgen cümleler anlatımda açıklık sağlar.
- Edilgen cümleler, eylemin öznesinin önemsiz olduğu durumlarda kullanılabilir. Bu durumda, edilgen cümleler anlatımda özlülük sağlar.
Sonuç
Edilgen cümleler, Türkçede yaygın olarak kullanılan cümle türlerinden biridir. Edilgen cümleler, anlatımda farklı amaçlar için kullanılabilir. Edilgen cümlelerin özelliklerini ve kullanım yerlerini bilmek, anlatımda daha etkili cümleler kurmak için önemlidir