Kurallı Birleşik Fiiller
Türkçede fiiller, anlamlarına ve oluşumlarına göre üçe ayrılır:
- Basit fiiller: Tek bir kelimeden oluşan fiillerdir. Örneğin, “gitmek”, “yapmak”, “söylemek” gibi.
- Türemiş fiiller: Bir kelimenin başka bir kelimeyle birleşmesiyle oluşan fiillerdir. Örneğin, “sürmek” kelimesine “-mek” ekinin getirilmesiyle oluşan “sürmek” fiili türetilmiş bir fiildir.
- Birleşik fiiller: İki ayrı kelimenin birleşmesiyle oluşan fiillerdir. Örneğin, “gel-ebilmek” kelimesi, “gelmek” ve “-ebilmek” yardımcı fiillerinin birleşmesiyle oluşan birleşik bir fiildir.
Birleşik fiiller, yardımcı fiil ve ana fiil olmak üzere iki ana parçadan oluşur. Yardımcı fiil, ana fiilin anlamını değiştiren veya tamamlayan bir fiildir. Ana fiil ise birleşik fiilin temel anlamını veren fiildir.
Kurallı Birleşik Fiiller
Kurallı birleşik fiiller, yardımcı fiilin türüne göre dört ana gruba ayrılır:
- Yeterlilik fiilleri: Bu fiiller, ana fiilin yapılıp yapılamayacağını veya yapılabilecek yeterlilikte olup olmadığını ifade eder. Yardımcı fiil olarak “-ebilmek”, “-ebilmemek” kullanılır. Örneğin, “gel-ebilmek”, “yaz-amamak” gibi.
Örnekler:
-
Kapıyı açabilir misin?
-
Bu işi yapabileceğimi sanmıyorum.
-
Sen de bu sınavı geçebilirsin.
-
Tezlik fiilleri: Bu fiiller, ana fiilin hızlı bir şekilde yapıldığını ifade eder. Yardımcı fiil olarak “-ivermek”, “-ivermemek” kullanılır. Örneğin, “gel-ivermek”, “git-ivermemek” gibi.
Örnekler:
-
Hazır gelmişken hemen işe başla.
-
Bana biraz zaman ver, hemen geliyorum.
-
Yaklaşma fiilleri: Bu fiiller, ana fiilin gerçekleşme veya tamamlanma sürecinin yakın olduğunu ifade eder. Yardımcı fiil olarak “-eyazmak”, “-eyecek” kullanılır. Örneğin, “gel-eyazmak”, “bit-ecek” gibi.
Örnekler:
-
Bu iş biteyazdı ki bir aksilik çıktı.
-
Yarın işe başlamaya hazırım.
-
Süreklilik fiilleri: Bu fiiller, ana fiilin devamlı yapıldığını ifade eder. Yardımcı fiil olarak “-durmak”, “-durmamak” kullanılır. Örneğin, “oku-durmak”, “yaz-durmamak” gibi.
Örnekler:
- Oturup durmaktan belim ağrıdı.
- Bu konuyu bir daha tekrar etmem lazım.
Kurallı birleşik fiillerde yardımcı fiil, ana fiilin son hecesiyle biter. Yardımcı fiilin son hecesi sesli harf ile bitiyorsa, ana fiilin son hecesine “-mek” eki eklenir. Yardımcı fiilin son hecesi sessiz harf ile bitiyorsa, ana fiilin son hecesine “-ebilmek” eki eklenir.
Örnekler:
- Gör-ebilmek (gör-mek + -ebilmek)
- Yaz-amamak (yaz-mak + -amamak)
- Gel-ivermek (gel-mek + -ivermek)
- Bit-eyazmak (bit-mek + -eyazmak)
- Oku-durmak (oku-mak + -durmak)
Kurallı birleşik fiiller, zaman ve şahıs bakımından çekimlenebilir.
Örnek:
- Gel-ebil-ir-im (gel-ebilmek + -ir + -im)
- Yaz-a-ma-dı-n (yaz-amamak + -dı + -n)
- Gel-iver-di-k (gel-ivermek + -di + -k)
- Bit-eyaz-acak-sın (bit-eyazmak + -acak + -sın)
- Oku-dur-du-m (oku-durmak + -du + -m)
Kurallı birleşik fiiller, cümlede yüklem olarak kullanılır.
Örnek:
- Bu işi yapabilirim. (Yüklem)
- Hazır gelmişken hemen işe başla. (Yüklem