Nitel Anlam Nedir?
Türkçede bir sözcüğün taşıdığı anlam, o sözcüğün cümlede nasıl kullanıldığına göre değişebilir. Bu anlamlardan biri de nitel anlamdır. Nitel anlam, bir varlığın niteliğini, özelliğini belirten anlamdır. Nitel anlamlı sözcükler, bir varlığın ölçülebilen, sayılabilen bir özelliğini değil, onun nasıl olduğunu, nasıl bir nitelik taşıdığını ifade eder.
Nitel Anlamlı Sözcüklerin Özellikleri
Nitel anlamlı sözcükler, aşağıdaki özelliklere sahiptir:
- Sayılamayan, ölçülemeyen bir özelliği ifade ederler. Örneğin, “güzel” sözcüğü, bir varlığın niteliğini ifade eder ancak bu niteliğin ne kadar güzel olduğunu ölçmek mümkün değildir.
- Kişiden kişiye göre değişebilirler. Örneğin, bir kişi için güzel olan bir şey başka bir kişi için güzel olmayabilir.
- Öneri, değerlendirme ve yorum içerirler. Örneğin, “iyi” sözcüğü, bir şeyi iyi ya da kötü olarak değerlendirmeyi ifade eder.
Nitel Anlamlı Sözcüklerin Örnekleri
Nitel anlamlı sözcüklerin bazı örnekleri şunlardır:
- Güzel, çirkin, iyi, kötü, büyük, küçük, uzun, kısa, hızlı, yavaş, hafif, ağır, tatlı, acı, ekşi, sıcak, soğuk, parlak, mat, sessiz, gürültülü, sakin, heyecanlı, üzgün, mutlu, sevinçli, neşeli, öfkeli, sinirli, korkmuş, cesur, akıllı, aptal, çalışkan, tembel, başarılı, başarısız, zengin, fakir, ünlü, sıradan, lüks, basit, modern, geleneksel, vb.
Nitel Anlamlı Sözcüklerin Cümle İçinde Kullanımı
Nitel anlamlı sözcükler, cümle içinde genellikle sıfat olarak kullanılır. Örneğin, “Güzel bir gün.” cümlesinde “güzel” sözcüğü, “gün” sözcüğünün niteliğini ifade eden bir sıfattır.
Nitel anlamlı sözcükler, cümle içinde bazen fiil olarak da kullanılabilir. Örneğin, “O adam iyi bir insan.” cümlesinde “iyi” sözcüğü, “adam” sözcüğünün niteliğini ifade etmekle birlikte, aynı zamanda “adam”ın nasıl bir insan olduğunu da ifade eden bir fiildir.
Nitel Anlamlı Sözcüklerin Karşıt Anlamları
Nitel anlamlı sözcüklerin çoğunun karşıt anlamları vardır. Örneğin, “iyi” sözcüğünün karşıt anlamı “kötü”, “büyük” sözcüğünün karşıt anlamı “küçük”, “uzun” sözcüğünün karşıt anlamı “kısa”dır.
Nitel Anlamlı Sözcüklerle İlgili Önemli Notlar
-
Nitel anlamlı sözcükler, bazen nicel anlamlı sözcükler gibi kullanılabilir. Örneğin, “Yüksek bir dağ.” cümlesinde “yüksek” sözcüğü, nicel anlamlı bir sözcük gibi kullanılmıştır. Ancak bu durumda, “yüksek” sözcüğünün ne kadar yüksek olduğu belirtilmediği için, bu sözcük aslında nitel anlamlıdır.
-
Nitel anlamlı sözcükler, bazen mecaz anlamlı olarak kullanılabilir. Örneğin, “O adamın kalbi kırık.” cümlesinde “kırık” sözcüğü, mecaz anlamıyla kullanılmıştır. Bu durumda, “kırık” sözcüğü, “üzülmüş” anlamına gelmektedir.
Nitel Anlamlı Sözcüklerin Cümle İçinde Kullanımının Örnekleri
-
Sıfat olarak kullanım:
- “Güzel bir gün.”
- “Büyük bir adam.”
- “Uzun bir yol.”
- “Ağır bir yük.”
- “Tatlı bir meyve.”
- “Acı bir acı.”
- “Ekşi bir limon.”
- “Sıcak bir yaz günü.”
-
Fiil olarak kullanım:
- “O adam iyi bir insan.”
- “Bu araba hızlı gidiyor.”
- “O çocuk güzel şarkı söylüyor.”
- “Bu yemek lezzetli.”
-
Karşıt anlamları:
- “İyi – kötü”
- “Büyük – küçük”
- “Uzun – kısa”
- “Yüksek – alçak”
- “Ağır – hafif”
- “Tatlı – acı”
- “Ekşi – tatlı”
- “Sı