Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın 1957 yılında yayımlanan realist bir romanıdır. Roman, Türkiye’nin modernleşme sürecini, özellikle de Türk toplumunun Doğu ve Batı kültürleri arasında yaşadığı çatışmayı saatler metaforu üzerinden anlatır.
Romanın Konusu
Roman, Hayri İrdal adlı bir adamın anılarını anlatarak başlar. Hayri İrdal, çocukken annesini kaybetmiş ve babasıyla birlikte yaşamıştır. Babası, Hayri İrdal’ı Abdüsselam Bey adlı bir adamın yanına vermiştir. Abdüsselam Bey, zengin bir iş adamıdır ve kalabalık bir ailenin reisidir. Hayri İrdal, Abdüsselam Bey’in konağında büyür ve bu konağın sakinleri ile yakın arkadaş olur.
Hayri İrdal, büyüdükçe saatlere ilgi duymaya başlar. Bir gün, dayısının hediye ettiği bir saatle birlikte bu ilgisi daha da artar. Hayri İrdal, bir saatçi çırağı olarak çalışmaya başlar ve zamanla bu alanda ustalaşmaya başlar.
Hayri İrdal, Abdüsselam Bey’in konağında tanıştığı Halit Ayarcı ile de yakın arkadaş olur. Halit Ayarcı, bir saat tamircisidir. Ancak, Halit Ayarcı’nın saat tamir etmekten öte bir amacı vardır. O, Türkiye’yi modernleştirmek ve bu modernleşme sürecinde saatin önemli bir rol oynayacağına inanmaktadır.
Halit Ayarcı, bir gün Hayri İrdal’a bir teklifte bulunur. Hayri İrdal’ı, beraberinde kuracağı bir saat müzesine çağırır. Hayri İrdal, bu teklifi kabul eder ve Halit Ayarcı ile birlikte “Saatleri Ayarlama Enstitüsü”nü kurar.
Enstitü, kısa sürede büyük bir başarı kazanır. Enstitü, sadece saat tamiri yapmakla kalmaz, aynı zamanda Türkiye’nin modernleşme sürecine de katkıda bulunur. Enstitü, Türk toplumunun Doğu ve Batı kültürleri arasında yaşadığı çatışmayı bir saat metaforu üzerinden anlatarak, bu çatışmaya çözüm bulmaya çalışır.
Romanın Ana Fikirleri
- Zaman: Romanda zaman, hem fiziksel bir kavram hem de soyut bir kavram olarak ele alınır. Fiziksel anlamda zaman, saatler aracılığıyla ölçülür. Soyut anlamda zaman ise, geçmiş, şimdi ve gelecek olarak üçe ayrılır. Romanda, zaman kavramı, Türk toplumunun modernleşme sürecini anlatmak için kullanılır.
- Doğu ve Batı Kültürü: Romanda, Doğu ve Batı kültürü, bir saatin iki yüzü olarak ele alınır. Doğu kültürü, geleneksel ve muhafazakar bir kültürü temsil ederken, Batı kültürü ise modern ve yenilikçi bir kültürü temsil eder. Romanda, Türk toplumunun Doğu ve Batı kültürü arasında yaşadığı çatışma, bir saatin iki yüzü arasında yaşanan çatışma olarak anlatılır.
- Kimlik: Romanda, kimlik, bir saatin kadranı olarak ele alınır. Kadran, saatin içindeki mekanizmayı gösterir. Romanda, Türk toplumunun kimliği, bir saatin kadranı gibi, Doğu ve Batı kültürünün etkisiyle şekillenir.
Romanın Karakterleri
- Hayri İrdal: Romanın başkişisidir. Çocukluğundan beri saatlere ilgi duymaktadır. Halit Ayarcı’nın teklifini kabul ederek, onun yanında Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü kurar.
- Halit Ayarcı: Saat tamircisidir. Türkiye’yi modernleştirmek için bir saat müzesi kurmak ister. Hayri İrdal’ı bu projeye dahil eder.
- Abdüsselam Bey: Zengin bir iş adamıdır. Hayri İrdal’ı büyütmüştür.
- Emine: Hayri İrdal’ın ilk karısıdır.
- Kürkçüzade Ahmet Hamdi Efendi: Hayri İrdal’ın dayısıdır. Ona bir saat hediye eder ve onu saatlere ilgi duymaya sevk eder.
Romanın Eleştirisi
Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Türk edebiyatının en önemli romanlarından biridir. Roman, hem kurgusu hem de içerdiği fikirler açısından oldukça başarılıdır. Roman, Türkiye’nin modernleşme sürecini ve bu süreçte yaşanan çatışmaları başarılı bir şekilde anlatmıştır.
Roman, eleştirmenler tarafından da oldukça olumlu karşılanmıştır. Roman, birçok ödüle layık görülmüştür.
Romanın Etkisi
Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Türk toplumunun düşünce yapısında önemli bir rol oynamıştır. Roman, Türk toplumunun Doğu