Sarmal Uyak
Tanımı
Sarmal uyak, bir şiirde her iki dizede de aynı seslerin tekrarlandığı bir uyak türüdür. Ancak bu ses tekrarı, dizelerin son hecelerinde değil, belirli bir heceden başlayarak devam eder. Örneğin, bir şiirde ilk dizedeki 5. heceden başlayarak her iki dizede de aynı sesler tekrarlanıyorsa, o şiirde sarmal uyak vardır.
Örnekleri
Sarmal uyak, Türk şiirinde çok sık kullanılan bir uyak türüdür. Özellikle halk şiirinde ve divan şiirinde yaygın olarak görülür.
Halk şiirinde sarmal uyak örnekleri:
- Aşık Veysel’in “Uzun İnce Bir Yoldayım” şiiri:
Uzun ince bir yoldayım Gidiyorum gündüz gece Bilmiyorum ne haldeyim Gidiyorum gündüz gece
- Aşık Mahzuni Şerif’in “Garip Bir Kulum” şiiri:
Garip bir kulum garip Garip bir kulum garip Dünyaya geldim garip Garip bir kulum garip
Divan şiirinde sarmal uyak örnekleri:
- Fuzuli’nin “Gül-i Sünbül” şiiri:
Gül-i sünbül, gül-i sünbül, Gül-i sünbül, gül-i sünbül, Gül-i sünbül, gül-i sünbül, Gül-i sünbül, gül-i sünbül.
- Nedim’in “Sâkîye” şiiri:
Sâkîye, kadehi uzat, Sâkîye, kadehi uzat, Sâkîye, kadehi uzat, Sâkîye, kadehi uzat.
Diğer örnekler:
- “Beş Kurşun” şiiri (Nazım Hikmet):
Bu havayı sen solumazsan Ben de solumam Bu güneşi sen görmezsen Ben de görmem
- “Yağmur” şiiri (Orhan Veli Kanık):
Yağmur yağıyor, siyah bulutlar Gök gürültüsü gürlüyor
- “Şiir” şiiri (Cemal Süreya):
Şiir, bir öpüş, bir gülüş Bir mavilik, bir yeşillik
Sarmal Uyakların Türleri
Sarmal uyak, ses tekrarının başladığı heceye göre farklı türlere ayrılır.
- İlk heceden başlayarak sarmal uyak: Bu türde, ses tekrarı, dizelerin ilk hecelerinden başlar. Örneğin, “Bu havayı sen solumazsan / Ben de solumam” dizelerinde olduğu gibi.
- İkinci heceden başlayarak sarmal uyak: Bu türde, ses tekrarı, dizelerin ikinci hecelerinden başlar. Örneğin, “Yağmur yağıyor, siyah bulutlar / Gök gürültüsü gürlüyor” dizelerinde olduğu gibi.
- Üçüncü heceden başlayarak sarmal uyak: Bu türde, ses tekrarı, dizelerin üçüncü hecelerinden başlar. Örneğin, “Şiir, bir öpüş, bir gülüş / Bir mavilik, bir yeşillik” dizelerinde olduğu gibi.
Sarmal Uyakların Özellikleri
Sarmal uyak, diğer uyak türlerine göre daha az yaygındır. Bunun nedeni, ses tekrarının belirli bir heceden başlayarak devam etmesi gerektiğinden, bu tür bir uyağı oluşturmak için daha fazla özen gösterilmesi gerektiğidir.
Sarmal uyak, şiire bir ahenk ve melodi kazandırır. Ayrıca, şiirin anlamını ve duygusunu güçlendirebilir.
Sarmal Uyakların Kullanımı
Sarmal uyak, genellikle aşk, doğa ve özlem gibi temaları işleyen şiirlerde kullanılır. Ayrıca, şiire bir ahenk ve melodi kazandırmak için de kullanılabilir.
Sarmal uyak, Türk şiirinde çok sık kullanılan bir uyak türüdür. Özellikle halk şiirinde ve divan şiirinde yaygın olarak görülür. Günümüzde de birçok şair, şiirlerinde sarmal uyak kullanır.