Ses Olayları
Ses olayları, bir dilde seslerin söylenirken veya yazılırken geçirdiği değişikliklerdir. Türkçede ses olayları, ünsüz ve ünlü sesleri kapsayacak şekilde incelenir.
Ünsüz Ses Olayları
Ünsüz ses olayları, ünsüzlerin söylenirken veya yazılırken geçirdiği değişikliklerdir. Ünsüz ses olayları, ünsüz benzeşmesi, ünsüz yumuşaması, ses düşmesi, ses türemesi, ünlü daralması, ulama ve kaynaşma olmak üzere yedi ana başlıkta incelenir.
Ünsüz Benzeşmesi
Ünsüz benzeşmesi, iki ünsüzün yan yana geldiğinde aynı ünsüze dönüşmesidir. Ünsüz benzeşmesi, iki ünsüzün sertlik-yumuşaklık, sesli-sessiz, ünsüz türü veya ses yönü bakımından benzeşmesine göre dört şekilde incelenir.
Sertlik-Yumuşaklık Benzeşmesi
Sertlik-yumuşaklık benzeşmesi, iki ünsüzün yan yana geldiğinde sertliğin veya yumuşaklığın korunması veya değişmesidir. Sertlik-yumuşaklık benzeşmesi, iki ünsüzün sertlik-yumuşaklık bakımından aynı olması durumunda gerçekleşir.
Örnek:
- “Kırmızı” kelimesinde “k” ve “r” ünsüzleri sert ünsüzlerdir. Bu iki ünsüz yan yana geldiğinde sertlik korunur ve “kırmızı” şeklinde okunur.
Sesli-Sessiz Benzeşmesi
Sesli-sessiz benzeşmesi, iki ünsüzün yan yana geldiğinde sesli veya sessizliğin korunması veya değişmesidir. Sesli-sessiz benzeşmesi, iki ünsüzün sesli-sessiz bakımından aynı olması durumunda gerçekleşir.
Örnek:
- “Pencere” kelimesinde “p” ve “r” ünsüzleri sessiz ünsüzlerdir. Bu iki ünsüz yan yana geldiğinde sessizlik korunur ve “pencere” şeklinde okunur.
Ünsüz Türü Benzeşmesi
Ünsüz türü benzeşmesi, iki ünsüzün yan yana geldiğinde ünsüz türünün korunması veya değişmesidir. Ünsüz türü benzeşmesi, iki ünsüzün ünsüz türü bakımından aynı olması durumunda gerçekleşir.
Örnek:
- “İltihap” kelimesinde “l” ve “f” ünsüzleri sürtünmeli ünsüzlerdir. Bu iki ünsüz yan yana geldiğinde sürtünmelilik korunur ve “iltihap” şeklinde okunur.
Ses Yönü Benzeşmesi
Ses yönü benzeşmesi, iki ünsüzün yan yana geldiğinde ses yönünün korunması veya değişmesidir. Ses yönü benzeşmesi, iki ünsüzün ses yönü bakımından aynı olması durumunda gerçekleşir.
Örnek:
- “Büyük” kelimesinde “b” ve “y” ünsüzleri ön damak ünsüzleridir. Bu iki ünsüz yan yana geldiğinde ön damaklılık korunur ve “büyük” şeklinde okunur.
Ünsüz Yumuşaması
Ünsüz yumuşaması, sert ünsüzlerin ünsüz yumuşaması kuralına göre yumuşamasıdır. Ünsüz yumuşaması, sert ünsüzlerden sonra gelen yumuşak ünsüzler, sesli harfler veya ünsüz yumuşaması kuralına göre yumuşayan ünsüzler ile yan yana geldiğinde gerçekleşir.
Örnek:
- “Kalk” kelimesinde “k” ünsüzü sert ünsüzdür. Bu ünsüz, “l” ünsüzü ile yan yana geldiğinde yumuşayarak “k” şeklinde okunur.
Ses Düşmesi
Ses düşmesi, bir sözcüğün içinde veya sonundaki sesin söylenirken veya yazılırken düşmesidir. Ses düşmesi, ünlü düşmesi ve ünsüz düşmesi olmak üzere iki şekilde incelenir.
Ünlü Düşmesi
Ünlü düşmesi, bir sözcüğün içinde veya sonundaki ünlünün söylenirken veya yazılırken düşmesidir. Ünlü düşmesi, sözcüğe gelen bir ek veya başka bir