Türemiş Kelime Nedir?
Türkçede kelimeler, kök ve yapım eklerinden oluşur. Kök kelimeler, kendi başına anlamlı olan ve yapım eki almamış kelimelerdir. Yapım ekleri ise kök kelimelere eklenerek yeni anlamlar kazandıran eklerdir. Bu şekilde kök kelimelerden türeyen kelimelere türemiş kelime denir.
Türemiş Kelimelerin Özellikleri
Türemiş kelimeler, kök kelimelere eklenmiş yapım eklerinin anlamını taşır. Örneğin, “çiçek” kelimesine “çiçekçi” yapım ekini eklediğimizde “çiçek satan kişi” anlamına gelen yeni bir kelime elde ederiz. Bu durumda, “çiçekçi” kelimesinin anlamı, “çiçek” kelimesinin anlamı ve “çiçekçi” yapım ekinin anlamının birleşiminden oluşur.
Türemiş kelimeler, kök kelimelere göre daha geniş anlamlı olabilirler. Örneğin, “ev” kelimesinin anlamı “insanoğlunun barınması için yaptığı kapalı yer” iken, “evcil” kelimesinin anlamı “insan tarafından beslenip yetiştirilen, insanla birlikte yaşayan” demektir. Bu durumda, “evcil” kelimesinin anlamı, “ev” kelimesinin anlamının yanı sıra “insanla birlikte yaşama” anlamını da içerir.
Türemiş kelimeler, kök kelimelere göre daha soyut anlamlı olabilirler. Örneğin, “aşk” kelimesinin anlamı “bir kişiye duyulan sevgi ve bağlılık” iken, “aşkı” kelimesinin anlamı “aşk duygusu” demektir. Bu durumda, “aşkı” kelimesinin anlamı, “aşk” kelimesinin anlamının yanı sıra “aşk duygusunun kendisi” anlamını da içerir.
Türemiş Kelimelerin Türleri
Türemiş kelimeler, kök kelimelere eklenmiş yapım eklerinin niteliğine göre isimden türemiş kelimeler ve fiilden türemiş kelimeler olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
İsimden Türemiş Kelimeler
İsimden türemiş kelimeler, isim köklerine yapım eki getirilerek yapılır. İsimden türemiş kelimeler, sıfat, zarf, fiil, isim ve edat olmak üzere beş alt gruba ayrılır.
Sıfat
İsimden türeyen ve isimleri niteleyen kelimelere sıfat denir. Sıfatlardan bazıları -li, -lı, -lı, -lı, -sız, -siz, -siz, -siz, -cı, -ci, -çı, -çı, -lik, -lik, -lik, -lik yapım ekleriyle yapılır.
Örnekler:
- -li, -lı, -lı, -lı yapım ekleriyle yapılan sıfatlar:
- güllü (gülden yapılmış), tuzlu (tuzlanmış), dağlı (dağlık), karlı (karla kaplı)
- -sız, -siz, -siz, -siz yapım ekleriyle yapılan sıfatlar:
- çölsüz (çöl olmayan), suçsuz (suç işlememiş), gözsüz (gözü olmayan), sessiz (sesi olmayan)
- -cı, -ci, -çı, -çı yapım ekleriyle yapılan sıfatlar:
- çiçekçi (çiçek satan), demirci (demir işleyen), satıcı (satış yapan), okuyucu (okuyan)
- -lik, -lik, -lik, -lik yapım ekleriyle yapılan sıfatlar:
- evlilik (evlilik durumu), bilgilik (bilgi sahibi olma durumu), sağlık (sağlık durumu), duyarlık (duyarlı olma durumu)
Zarf
İsimden türeyen ve fiilleri, sıfatları veya diğer zarfları niteleyen kelimelere zarf denir. Zarflardan bazıları -ce, -ce, -ca, -ca, -den, -dan, -ten, -tan yapım ekleriyle yapılır.
Örnekler:
- -ce, -ce, -ca, -ca yapım ekleriyle yapılan zarflar:
- hızlıca (hızlı bir şekilde), yavaşça (yavaş bir şekilde), acelece (acele bir şekilde