Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık Örnekleri

Ünsüz Yumuşamasına Aykırılık

Türkçede ses olayları, kelimelerin şekillerini ve anlamlarını değiştiren kurallardır. Bu olaylardan biri de ünsüz yumuşamasıdır. Ünsüz yumuşaması, sert ünsüzlerin, yumuşak ünsüzlere dönüşmesidir. Bu olay, genellikle ünsüz türemesi, ünsüz düşmesi, ünsüz benzeşmesi ve ünsüz kayması gibi ses olaylarında görülür.

Ünsüz yumuşaması kuralına göre,

• “n” ve “l” ünsüzleriyle biten kelimelere “-cık”, “-cik”, “-cuk”, “-cük”, “-cek”, “-cak”, “-l” ekleri getirildiğinde, “n” ve “l” ünsüzleri yumuşayarak “m” ve “y” ünsüzlerine dönüşür.

Örnek:

• süngü > süngücük

• dal > dalcık

• gül > gülcük

• ülke > ülkecek

• söz > sözcek

• çal > çalacak

• kal > kalacak

• “k”, “t” ve “ç” ünsüzleriyle biten kelimelere “-cı”, “-ci”, “-cu”, “-cü”, “-ce”, “-ce” ekleri getirildiğinde, “k”, “t” ve “ç” ünsüzleri yumuşayarak “ğ”, “d” ve “j” ünsüzlerine dönüşür.

Örnek:

• dağ > dağcı

• taş > taşçı

• çöp > çöpçü

• ülke > ülkece

• söz > sözce

• “k”, “t” ve “ç” ünsüzleriyle biten kelimelere “-daş”, “-taş”, “-çü”, “-çk” ekleri getirildiğinde, “k”, “t” ve “ç” ünsüzleri yumuşayarak “ğ”, “d” ve “j” ünsüzlerine dönüşür.

Örnek:

• dağ > dağdaş
• taş > taştaş
• çöp > çöpçük

Ünsüz yumuşamasına aykırılık, bu kuralın uygulanmadığı durumları ifade eder. Ünsüz yumuşamasına aykırılık, iki temel nedene bağlı olarak ortaya çıkabilir:

• Kelimenin yapısına bağlı nedenler: Bazı kelimeler, yapısı gereği ünsüz yumuşamasına uğramazlar. Bu kelimeler, genellikle yabancı dillerden alınmış kelimelerdir. Örneğin, “ahlak”, “cumhuriyet”, “evrak”, “hukuk”, “ittifak”, “sepet” ve “tank” gibi kelimelerde ünsüz yumuşaması görülmez.

• Kelimenin okunuşuna bağlı nedenler: Bazı kelimeler, okunuşları bakımından ünsüz yumuşamasına uygun olsalar bile, bu kural uygulanmayabilir. Bu kelimelerde, ünsüz yumuşaması yapıldığında kelimenin okunuşu bozulabilir. Örneğin, “yabancı” kelimesinde “c” ünsüzünün yumuşaması “yabancık” şeklinde okunmasına neden olacağı için, bu kural uygulanmaz.

Ünsüz yumuşamasına aykırılık örnekleri şunlardır:

• Yabancı dillerden alınmış kelimeler:
  • ahlak
  • cumhuriyet
  • evrak
  • hukuk
  • ittifak
  • sepet
  • tank
• Okununca anlamı bozulan kelimeler:
  • yabancı
  • fabrika
  • tiyatro
  • sinema
  • doktor
  • avukat
  • asker
  • öğretmen

Ünsüz yumuşamasına aykırılık kuralını doğru uygulamak için, kelimelerin yapısına ve okunuşuna dikkat etmek gerekir.